Pierwszy Uniwersytet Trzeciego Wieku powstał w 1973 roku we Francji, a założył go Pierre Vellas, profesor prawa międzynarodowego na Uniwersytecie w Tuluzie. Dwa lata później, w Szwajcarii, w Winterthur, w 1975 r. zorganizowano Zentrum am Oberterkształcące mieszkańców w każdym wieku. W tym samym roku powstało Międzynarodowe Towarzystwo Uniwersytetów Trzeciego Wieku - Association International des Uniwersites du Traisiem Age (AIUTA), uznane przez ONZ - Departament Spraw Społecznych i Humanitarnych, Światową Organizację Zdrowia, UNESCO i Międzynarodowe Biuro Pracy.

Dlaczego narodził się pomysł utworzenia Uniwersytetów Trzeciego Wieku?

Otóż wynikało to z szerszego kontekstu społecznego. Ludność na całym świecie coraz bardziej się starzała, a młodzież na uniwersytetach dążyła do zreformowania uczelni. Pojawiły się projekty otworzenia uniwersytetów na inne grupy wiekowe, również te w wieku emerytalnym. Młodzi ludzie mogli czerpać z wiedzy i doświadczenia swoich starszych kolegów, seniorzy natomiast z energii i pasji ludzi młodych.

W Polsce pierwszy Uniwersytet Trzeciego Wieku powstał w 1975 roku w Warszawie, a jego inicjatorką była prof. Halina Szwarc (1923-2002). W 1976 roku powstał UTW we Wrocławiu, następnie w Opolu, Szczecinie, Poznaniu, Łodzi, Gdańsku oraz w innych dużych miastach posiadających wyższe uczelnie.

Obecnie Uniwersytety Trzeciego Wieku powstają również w mniejszych miejscowościach, wszędzie tam, gdzie działalność społeczna jest silnie rozwinięta.

W Polsce istnieją dwa typy Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Pierwszy to placówki działające pod patronatem uczelni wyższych, drugi natomiast to komórki działające niezależnie od uczelni, organizowane przez instytucje kulturalno-oświatowe, np. domy kultury, czy też przez stowarzyszenia popularnonaukowe.

Wszystkie te Uniwersytety noszą wspólną nazwę, jednak realizują różne programy, zależne od potrzeb i możliwości danej jednostki. Niektóre Uniwersytety posiadają charakter klubów, prowadzą koła zainteresowań, organizują wycieczki krajoznawcze, czy zajęcia sportowe dla seniorów bez uwzględniania wykładów naukowych, inne natomiast skupiają się w głównej mierze na działalności edukacyjnej.

Obecnie w Polsce działa ponad 350 Uniwersytetów Trzeciego Wieku, a liczebność słuchaczy przekracza 100 tysięcy. Studentami są emeryci, renciści, osoby o różnym wykształceniu, bezrobotni, ale i czynni zawodowo.